تحمل افکار دیگران و احترام به افکار آن ها

اهتمام به اخلاق در مدارس غیرممکن نیست اما دشوار است. آموزش اخلاقی اگرچه لازم است ولی کافی نیست. حاصل آن نظم دادن و منضبط بارآوردن است که البته عمر و دوام زیادی ندارد. بیشتر به اطاعتی منفی و مطلق می‌انجامد که درنتیجه فعالیت بدنی دانش‌آموز در مدرسه است.معمولا بسیار آموزش‌های اخلاقی در مدرسه داده می‌شود ولی به دلیل عبوس و بی‌ثبات بودن، ضمانت اجرایی خاصی ندارند. حق هم همین که اخلاق در حصار آموزش‌های مدرسه ای گرفتار نماند؛ از نظر برخی دانشمندان، کودک اصول اخلاقی خود را تا سن شش سالگی کسب می‌کند و لذا آموزش رسمی اخلاق در مدرسه به تنهایی چندان تاثیری دراخلاقی کردن وی نخواهد داشت.

در واقع اگر آموزش اخلاقی با زیرساخت‌های فطری و قلبی آدمی سازگار نباشد، حاصلی جز ریا و نفاق ندارد و به آسانی، تربیت شکل ریایی به خود می‌گیرد واخلاق به ضد اخلاق بدل می‌شود. به همین جهت است که مدیران و معلمان غالبا گله‌مندند که با وجود اندرزهای اخلاقی که در کتب درسی گنجانده شده و سخنانی که در خلال برنامه صبحگاهی برای بچه‌ها ایراد می‌شود و با وجود اشعار و جملات جالبی که بر در و دیوار مدرسه وجود دارد، با‌زهم رفتارهایی مثل تقلب، دروغگویی، بی‌نظمی، خشونت و پرخاشگری اسباب زحمت‌شان است. واقعیت این است که بچه‌ها آن اندازه که تحت تاثیر رفتار و کردار بزرگ‌ترها قرار می‌گیرند به گفتار هرچند زیبا و اغوا‌کننده آنها وقعی نمی‌نهند. به ویژه در روزگار امروز که به یمن گسترش اطلاعات در رسانه‌های گوناگون، سطح معلومات و دانش آنها در مسائل اخلاقی و اعتقادی بالا رفته است. مثلاگاهی با تماشای یک فیلم مذهبی، بهتر و بیشتراز معلم خود که می‌کوشد قصه آن را باز گوید، به موضوع اشراف دارند و کم و بیش اشتباهات احتمالی معلم‌شان را هم یادآور می‌شوند. با این حال، همه اینها نوعی باور دانشی است و هنوز مانده تا به باور قلبی یعنی تربیت اخلاقی برسد.

مقصود از تربیت اخلاقی، فراگیری و عمل به آداب و رسوم اجتماعی نیست زیرا آداب و رسوم غیر از اخلاق است. برای همین است که در هر کشورآداب و رسوم اجتماعی ویژه‌یی بر اساس ملاحظات نژادی، سیاسی، دینی وجغرافیایی ظهور پیدا می‌کند که اصرار در تبلیغ آنها چه بسا به ترویج نوعی انحصارطلبی و خشونت منجر بشود. در صورتی که فرآیند اخلاق با مسائل بنیادین انسانی ارتباط دارد و در فطرت آدمی فارغ از نژاد، دین و زبان او رخ می‌نماید. پایبندی به اخلاق، وجه ممیزه حیات انسانی است. هدف غایی دین اسلام نیز تکمیل مکارم اخلاقی است. اهمیت این مساله در دنیای لجام‌گسیخته امروز که فساد و جنایت از در و دیوار آن می‌بارد، به‌شدت احساس می‌شود. 

بنابراین در نظام تعلیم و تربیت، فرآیند تربیت، از یکسری ظرافت‌ها و حساسیت‌هایی برخوردار است که در توان و حوصله هرمعلمی نیست. همچنین نتایج کار در این حوزه زمانبر و به فوریت کار در حوزه آموزشی هم نیست. در مسیرصعب‌العبور تربیت، نقاط متعددی وجود دارند که ورود به هریک دشواری‌های خاصی دارند. مثلا تربیت دینی یا تربیت جنسی، هنوز رازآلود و مناقشه‌برانگیز است و وارد شدن ناشیانه به حریم آنها چه بسا سبب شکست و پشیمانی بشود. مهم‌تر از همه آنها، تربیت اخلاقی است که سرسلسله انواع تربیت هم هست. برای بهره‌مندی از یک نظام آموزشی اخلاق‌مدار، قبل از هرچیز باید جامعه‌یی اخلاقی داشت. چراکه اخلاق حتی فراتر از قانون می‌نشیند و با نهادینه شدن اخلاق است که قانون نیز ثبات خویش را باز می‌یابد. برای همین است که ما قبل از دستیابی به یک جامعه مدنی، به یک جامعه اخلاقی نیازمندیم.